مجلات علمی بسترهای مهمی هستند که به نویسندگان و پژوهشگران مختلف کمک می‌کنند تا آثار خود را در ابعادی وسیع در اختیار دیگران قرار بدهند.

مجلات و پایگاه‌های داده‌ای علمی که مجلات مختلف را نمایه می‌کنند و امکان کشف مقالات با موضوعات متنوع را فراهم می‌سازند در توسعه علم، ایجاد شبکه‌های ارتباطی میان محققان و پیش‌برد زمینه‌های تحقیقاتی و پژوهشی مختلف نقش به‌شدت مهمی ایفا می‌کنند.

حتما به عنوان دانشجو گذرتان به مجلات علمی افتاده است. یا شاید هم درباره انتشار مقالات دیگران در مجله ایکس و ایگرگ شنیده باشید. برخی از مجلات و مقالات ارزشمندتر از سایرین هستند. چرا؟ به دلیل اینکه روش‌ها و دسته‌بندی‌هایی برای رتبه‌بندی مجلات و مقالات وجود دارد.

اگر دوست دارید که در دنیای مقاله‌نویسی و مجلات به‌طور حرفه‌ای حضور داشته باشید باید حتما با رتبه‌بندی‌های مجلات آشنا باشید. در ادامه از این موضوع برای‌تان گفته‌ایم. با ما همراه باشید. اجازه بدهید که از مقاله‌نویسی، ساختار آن، انواع مجلات و شیوه رتبه‌بندی‌شان در ادامه برای‌تان بیشتر بگوییم.

مقاله‌نویسی و ساختار مقالات

مقاله‌نویسی باید متناسب با اصولی پیش برود. اگر قواعد دنیای مقاله‌نویسی را ندانید، امکان اینکه به‌درستی نتیجه تحقیقات و پژوهش‌های‌تان را منعکس کنید هم وجود نخواهد داشت. پس باید چارچوب‌ها را بشناسید و به بهترین شکل ممکن دست به نگارش متن مقاله‌تان بزنید.

بهترین تحقیقات هم با نگارش ضعیف و رعایت‌نکردن اصول صحیح مقاله‌ نویسی دیده نمی‌شوند و از سوی مجلات معتبر کنار گذاشته می‌شوند. در مقابل، بسیاری از آثاری که چندان درخشان و منحصربفرد نیستند هم می‌توانند با نگارش درست و اصولی به جایگاهی خوب دست پیدا کنند و از سوی سردبیران و حتی داوران سخت‌گیر مجلات پذیرفته شوند.

پس یادتان باشد که شناخت و رعایت ساختار مقاله ‌نویسی بسیار مهم است. البته مقالات دارای انواع گوناگونی هستند. انواعی که ماهیت‌شان را می‌سازد و باعث می‌شود که همگی به یک شکل و شمائل تولید نشوند. علاوه بر این، ژورنال‌های مختلف هم قواعد مخصوص به خود را در تنظیم ظاهر مقالات دارند. پس باید به این دو مقوله هم در آماده‌سازی مقالات خود دقت نمایید.

اما اگر بخواهیم یک مقاله را به‌طور کلی ساختاربندی کنیم، خوب است که الگوی زیر را یاد بگیریم و در نظر داشته باشیم:

• عنوان(title)؛ موضوع تحقیق و مقاله در این بخش به طرزی شفاف بیان می‌گردد.
• نویسنده یا نویسنده‌ها(author)؛ نویسنده و همکاران او در نگارش مقاله معرفی می‌شوند. ضمن اینکه افیلیشن، مدرک تحصیلی و مرکز آموزشی فعالیت نویسندگان هم ذکر می‌شود.
• چکیده(abstract)؛ خلاصه‌ای کامل از محتوای مقاله برای آگاه‌سازی مخاطب ارائه می‌شود.
• کلید واژه‌ها(keywords)؛ کلمات مهم و مرتبط با مقاله قید می‌شوند تا یافتن اثر از سوی محققان دیگر ساده شود.
• مقدمه(introduction)؛ در اینجا موضوع پژوهش و روش و ادبیات به‌کاررفته در مقاله عنوان می‌گردد.
• بیان مساله(statement problem)؛ بیان چرایی مطرح‌کردن و پژوهش روی عنوان مقاله مطرح می‌شود.
• تبیین اهداف(objectves and aims)؛ هدف از نگارش مقاله و تحقیق در این بخش بیان می‌شود.
• پرسش‌های پژوهش(question research)؛ سوالات و فرضیات مقاله هم در این قسمت قرار می‌گیرند.
• پیشینه پژوهش(literature review)؛ در پیشینه از کارهای قبلی حول موضوع مطروحه صحبت می‌شود.
• روش‌شناسی(methodology)؛ روش پژوهش و دلایل انتخاب روش در این بخش ذکر می‌گردد.
• ابزار پژوهش (tools research)؛ در این بخش گفته می‌شود که از چه ابزارهایی برای جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل داده‌ها بهره‌برداری شده است.
• یافته‌ها(results/findings)؛ نتایج تحقیق در این بخش به شکل توصیف یا تحلیل به نمایش گذاشته می‌شود.
• بحث و نتیجه‌گیری(conclusion/discussion)؛ نتایج پژوهش تحلیل می‌شود و با نتایج تحقیقات دیگر مقایسه می‌گردد.
• پیشنهادها (research further)؛ در این بخش نویسندگان در راستای پیشرفت موضوع پژوهش، پیشنهاداتی برای تداوم کارکردن روی موضوع به دیگران می‌دهند.
• تقدیر و تشکر(acknowledgements)؛ از کسانی که در روند انجام تحقیق نقش داشته‌اند، تشکر می‌گردد.
• منابع(references)؛ رفرنس‌ها یا همان منابع استفاده‌شده در جریان تحقیق در این بخش عنوان می‌شوند.
• پیوست‌ها (appendixes)؛ پیوست‌ها حاوی توضیحات تکمیلی برای درک بهتر مخاطبان هستند.

انواع مجلات

مجلات هم مانند مقالات دارای تقسیم‌بندی‌های مختلف و متنوعی هستند. برای مثال، در یک دسته‌بندی کلی می‌توان آنها را به دو دسته مجلات داخلی و بین‌المللی تقسیم کرد.

مجلات داخلی خود دسته‌بندی‌هایی دارند و خارجی‌ها هم همین‌طور. در ادامه به هر یک از این دسته‌بندی‌ها اشاره می‌کنیم.

مجلات داخلی دارای رتبه‌بندی‌هایی هستند که وزارت علوم مشخص می‌کند و خارجی‌ها هم که خودشان مربوط به پایگاه‌هایی بزرگ هستند، شاخص‌هایی دارند که رتبه‌بندی‌هایی را درباره مجلات معرفی می‌کنند. ابتدا به سراغ مجلات داخلی می‌رویم:

مجلات داخلی

اگر می‌خواهید به عنوان یک پژوهشگر رزومه خود را پُربار کنید، به‌طوری که ارگان‌ها و سازمان‌های داخلی آنها را بپذیرند، باید مقاله‌تان را در یکی از دسته‌بندی‌های رسمی و موردقبول از مجلات به چاپ برسانید. مقالات معتبر مقالاتی هستند که در مجلاتی به چاپ می‌رسند که از نظر این سازمان‌ها مورد تایید هستند:

• وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛
• وزارت بهداشت؛
• وزارت درمان و آموزش پزشکی.

دسته‌بندی مجلاتی که مورد تایید این سه وزارت‌خانه هستند به شرح زیر است:

• مجلات علمی-پژوهشی
• مجلات علمی-تخصصی
• مجلات علمی-ترویجی

مجلات علمی-پژوهشی

مجلات علمی-پژوهشی از نام‌شان پیداست که با چه هدفی نوشته می‌شوند. قرار است که این دست از مجلات به پژوهشی ناب و نو دست بزنند. یعنی روی موضوعاتی کار کنند که تا به حال به آن پرداخته نشده است و راه‌کار یا نتیجه‌ای جدید و کاربردی را در اختیار جامعه علمی قرار بدهند.

ارزش این دست از مقالات از تمام مقالات دیگر داخلی بالاتر است و داشتن آنها در رزومه خود می‌تواند باعث شود تا در مصاحبه‌های پذیرش دکتری امتیازاتی نصیب خود کنید، برای دریافت نمره بهتر در مقاطع تحصیلات تکمیلی و برای پذیرش به عنوان استاد در دانشگاه هم می‌توانید روی امتیاز داشتن این دست از مقالات در رزومه‌تان حساب کنید.

مجلات علمی-تخصصی

این دسته از مجلات، مقالاتی را به چاپ می‌رسانند که معمولا درباره موضوعاتی از یک رشته خاص نوشته می‌شوند و هدف‌شان اطلاع‌رسانی درباره حیطه‌ای تخصصی است. برای مثال سازمان‌ها و ارگان‌هایی خاص، مجلاتی تخصصی درباره زمینه فعالیت‌شان منتشر می‌کنند و در آن از مقالات افراد گوناگون بهره می‌برند. چاپ مقاله در این دست از مجلات نمی‌تواند امتیاز خاصی برای پُربارکردن رزومه‌تان به همراه داشته باشد.

مجلات علمی-ترویجی

مقالات علمی-ترویجی که به مقالات مرور ادبیات هم معروف هستند، موضوعی ویژه را در محدوده‌ای زمانی مورد بررسی قرار می‌دهند. در واقع، مقالات این دسته از مجلات نگاهی به موضوعی مشخص و کارها و اقدامات صورت‌گرفته درباره آن در قالب مقاله دارند و سعی می‌کنند جریان‌های فکری و عملی را درباره آن موضوع خاص بررسی نمایند. همان‌طور که از نام‌شان هم مشخص است، هدف از انتشار این دست از مجلات، ترویجی موضوعی خاص است.

مجلات خارجی

مجلات خارجی هم دسته‌بندی‌هایی دارند که برای ورود به دنیای مقاله‌نویسی باید با آنها آشنا باشید.

این دسته از مجلات اعتبار خوبی دارند و اگر در نمونه‌های معروف‌شان، مقالات‌تان را به چاپ برسانید، قطعا امتیازات زیادی به رزومه‌تان اضافه خواهد شد. دسته‌بندی‌های زیر را برای مجلات خارجی بشناسید:

• مجلات isi؛
• مجلات اسکوپوس؛
• مجلات پاب‌مد؛
• مجلات isc.

مجلات isi

شرکتی وجود دارد به نام شرکت تامسون رویترز که در قالب شرکتی چندرسانه‌ای مشغول به فعالیت در حوزه‌های علمی است. یکی از زیرمجموعه‌هایی که این شرکت راه‌اندازی کرده، مجموعه وب آو ساینس (web of science) است.

این پایگاه یک نمایه استنادی است. یعنی به شما این امکان را می‌دهد که مقالات و مجلات مختلفی را که در این پایگاه قرار دارند، به‌راحتی پیدا کنید. گشتن در این پایگاه داده و رسیدن به عناوین مقالات و مجلات موردنظرتان از دستاوردهایی است که تامسون رویترز در اختیار جهان علم قرار داده است.

با وجود چنین امکانی، کار جست‌وجوی مقالات و مجلات و استناددهی به آنها کار ساده‌ای برای افراد حاضر در جامعه علمی در رشته‌های مختلف شده است. به مجلاتی که در این پایگاه وجود دارند و نمایه شده‌اند، اصطلاحا مجلات isi گفته می‌شود و مقالات منتشرشده در چنین مجلاتی هم مقالات isi خوانده می‌شوند. حال شاخص دیگری هم وجود دارد که به رتبه‌بندی مجلات در این پایگاه کمک می‌کند.

مجلات به دو دسته دارای ضریب تاثیر یا ایمپکت فکتور (impact factor) و بدون ضریب تاثیر تقسیم می‌شوند. مجلات دارای ایمپکت فکتور با عنوان مجلات jcr شناخته می‌شوند. و مواردی که ضریب تاثیر ندارند هم isi-listed نام می‌گیرند. اما اجازه بدهید به معیار ضریب تاثیر که بالابودن آن می‌تواند ارزش مجلات را بالاتر ببرد هم در اینجا اشاره‌ای داشته باشیم:

ضریب تاثیر چیست؟

ضریب تاثیر یا ایمپکت فاکتور (Impact Factor) شاخصی علمی است که میانگین تعداد استنادها (Citation) به مقالات اخیر منتشرشده در مجله‌ای علمی را نشان می‌دهد.

این شاخص می‌تواند نشانه و نمادی از اعتبار مجله و مقالاتی باشد که در آن به چاپ رسیده‌اند. هر چقدر که این ضریب برای مجله‌ای بیشتر باشد، از اعتبار و ارزش علمی بالاتری هم برخوردار خواهد بود. با پیشرفت سریع و رو به رشد علم، نقش مقالات و مجلات علمی در اشاعه نتایج تحقیقات و دستاوردهای علمی بسیار مهم‌ شده است. ضمن اینکه تعداد مقالاتی که منتشر می‌شود هم بسیار زیاد است و نیاز به شاخصی مانند ضریب تاثیر بسیار زیاد احساس می‌شود.

در واقع باید از میان کارهای علمی متعددی که در طول هر سال صورت می‌گیرد، راه و شیوه‌ای باشد که بتوان بهترین‌ها و معتبرترین‌ها را شناسایی کرد. البته شاخص ضریب تاثیر دقیقا چیزی نیست که بتوان بی‌قید و شرط به آن استناد کرد ولی نمی‌توان از ارزش آن هم غافل شد.

مجلات اسکوپوس

مجلات اسکوپوس هم دسته دیگری از مجلات معتبر دنیا هستند که توانسته‌اند در پایگاه داده‌ای موسسه هلندی اسکوپوس نمایه شوند. اسکوپوس هم از نمایه‌های استنادی معتبر جهان به شمار می‌رود. بالغ بر ۱۶ هزار مجله علمی مهم دنیا با داشتن معیارهای لازم برای پیوستن به اسکوپوس به این پایگاه اضافه شده‌اند.

اگر بخواهید از خدمات این پایگاه استفاده کنید باید هزینه‌ای را پرداخت نمایید. مجلات اسکوپوس هم مانند مجلات isi دارای ضریب و شاخصی هستند که به رتبه‌بندی دقیق‌تر مجلات موجود در پایگاه کمک می‌کند. این شاخص با عنوان کیو(Q)  شناخته می‌شود. مجلات اسکوپوس از Q1 تا Q4 تقسیم‌بندی می‌گردند. اگر مجله‌ای در دسته‌بندی Q1 قرار بگیرد، بالاترین ارزش را دارد. به تدریج از ۱ به سمت ۴ در رتبه‌بندی مجلات تنزل به وجود می‌آید. یعنی اگر مجله اسکوپوسی دارای رتبه Q1 باشد، از همه رده‌بندی‌های دیگر ارزش بیشتری به آن تعلق می‌گیرد.

مجلات پاب‌مد

پاب‌مد هم پایگاهی مشابه موارد دیگری است که نام برده شد با این تفاوت که فقط مختص پزشکی و علوم زیستی است. در واقع، پاب‌مِد ابزار جست‌وجویی قوی برای پایگاه داده مِدلاین است. عناوین تحقیقاتی بسیار قدیمی از سال‌های دهه ۱۸۰۰ میلادی تاکنون در این پایگاه وجود دارند و برای کسانی که در حوزه علوم زیستی و پزشکی فعالیت دارند، بسیار غنی و ارزشمند به حساب می‌آید.

استفاده از خدمات پاب‌مد رایگان است. اگر مقاله‌ای در مجله‌ای از پاب‌مد منتشر شود، ارزش علمی بالایی خواهد داشت و می‌توان به آن استناد کرد.

مجلات ISC

ایرانی‌ها هم مانند ISI و اسکوپوس، پایگاه داده‌ای راه‌اندازی کرده‌اند که به ISC موسوم است و هدف از آن ایجاد بستری برای انتشار فعالیت‌های محققان جهان اسلام بوده است.

کشورهای مسلمان می‌توانند مقالات و اثرات خود را در مجلاتی به انتشار برسانند که در پایگاه ISC  نمایه شده‌اند. یکی از مزایای انتشار مقاله در مجلات متعلق به این پایگاه، عدم نیاز به ترجمه اثر به زبان انگلیسی و کمترشدن هزینه‌های چاپ مقاله است. این دست از مقالات هم می‌توانند به رنگین‌شدن رزومه علمی‌تان کمک کنند.