انجام رساله دکتری برای دانشجویان، اغلب با مسائل دشواری توام می‌شود که ما در این مطلب سعی می‌کنیم نکات ضروری در انجام رساله دکتری را تا حدی توضیح دهیم. اگرچه دانشجویان دکتری در مقطع کارشناسی ارشد پایاننامه ارائه داده‌اند و با نحوه نگارش آن و برنامه‌ریزی و انجام یک پژوهش دانشجویی آشنا هستند، اما به دلیل تفاوت‌های انجام رساله دکتری با انجام پایاننامه کارشناسی ارشد نیاز به آگاهی بیشتر و شناخت دقیق‌تر نکات ضروری در انجام رساله دکتری دارند. به طور کلی پنج نکته مهم در انجام رساله دکتری عبارت‌اند از:
1. شناسایی همه‌جانبه مسئله و تحقیق کامل
توانمندی انجام پژوهش مهمترین و ضروری‌ترین پیش‌نیاز هر پروژه تحقیقاتی است و دانشجویان باید بدانند پژوهش صرفا جمع‌آوری و ارائه اطلاعات علمی نیست، بلکه آنالیز دقیق و منطقی داده‌ها و بحث درباره آن‌ها رکن اصلی هر تحقیقی را تشکیل می‌دهد. البته مهارت‌های جستجو و مطالعه اینترنتی خود مستلزم آموزش و ممارست است تا در کمترین زمان به نزدیک‌ترین نتیجه مورد نظر دست پیدا کنیم. توانایی جستجوگری محقق در شناسایی همه‌جانبه موضوع و مسئله پژوهش کمک می‌کند که او بر مشکلات و موانع کار واقف شود و آگاهانه و با در نظر گرفتن شرایط خود، امکانات موجود و نیازهای مردم و جامعه به انتخاب موضوع رساله بپردازد و موضوعی کاربردی و مناسب را برگزیند. نکته بدیهی اما قابل یادآوری این است که نیروی محرکه و عامل انگیزشی قدرتمند در روند هر پژوهشی علاقه‌مندی پژوهشگر به موضوع آن است.
2. انتخاب موضوع رساله
یکی از اصلی‌ترین نکات ضروری در انجام رساله دکتری انتخاب موضوع رساله است. انتخاب موضوع رساله بسیار سخت و مهم است و باید نکاتی را در این گزینش در نظر گرفت؛ مثلا این‌که موضوع باید کاربردی و باارزش باشد و به حل معضل یا مسئله‌ای در زندگی انسان و جامعه کمک کند؛ موضوع باید جدید و به‌روز باشد، چراکه موضوعات تکراری جذابیتی ندارند و نتیجه آن بیهوده است؛ موضوع باید مورد علاقه‌تان باشد، فراموش نکنید علاقه شما به موضوع تحقیقات‌تان باعث می‌شود در طول انجام رساله دکتری که روندی طولانی خواهد بود، خسته و دل‌زده نشوید و با انگیزه و پشتکار پیش بروید؛ موضوع باید واقعی و منطقی باشد و از تخیل و رویاپردازی بپرهیزید؛ موضوع نمونه موردی برای تحقیق داشته باشد؛ موضوع منابع تحقیق معتبر داشته باشد؛ موضوع رساله قابلیت چاپ به عنوان مقاله را داشته باشد. همچنین شما باید پیش از انتخاب موضوع رساله هزینه‌های مالی تحقیق درباره آن موضوع را با دقت برآورد کنید و سپس با توجه به توان مالی‌تان دست به انتخاب موضوع مناسب بزنید یا دنبال یک تامین‌کننده مالی مانند موسسات پژوهش‌محور باشید.
انجام رساله دکتری با انتخاب استاد راهنما و مشاور متخصص در حوزه موضوع شما روند صحیح‌تر و سریع‌تری خواهد داشت؛ بنابراین استادانی را انتخاب کنید که بتوانند به خوبی شما را هدایت کنند و بر موضوع پژوهش شما اشراف کامل داشته باشند. با مشورت استاد راهنمای متخصص می‌توانید همه جوانب تحقیق را بسنجید و اطلاعات مورد نیاز را بررسی کنید. بهتر است در تمام مراحل تحقیق هر گونه اصلاح یا تغییری را با نظر استاد راهنمای‌تان انجام دهید و فرضیات تحقیق‌تان را با تایید او نهایی کنید. البته شما در مسیر پژوهش می‌توانید با استادان دیگر نیز مشورت کنید و از تجربیات آن‌ها بهره‌مند شوید. همچنین سعی کنید رابطه شما با استاد راهنما و مشاور مستمر باشد تا احتمال خطا و انحراف از اهداف رساله از بین برود.
یادآوری می‌کنیم که در طول تحقیقات (از پروپوزال تا طرح نهایی و نسخه آخر پیش از جلسه دفاع) ممکن است بارها استادان ایراداتی بگیرند، اما شما باید با صبر و حوصله مسائل و ایرادها را طبق نظر استادان برطرف کنید و نباید هیچ کدام‌شان را نادیده بگیرید. ممکن است برخی ایرادها به محتوای علمی تحقیق مربوط باشد، بعضی به اصول و قواعد پروپوزال‌نویسی یا پایان‌نامه‌نویسی و برخی خطای نگارشی و دستوری باشد. بدیهی است که نوشتن یک پروپوزال قوی و متقاعدکننده تاثیر به‌سزایی در تایید موضوع پایاننامه توسط استادان دارد و کاربردی بودن طرح را مستند و علمی به اثبات می‌رساند، از طرفی، برای انجام رساله دکتری نیز مانند انجام پایاننامه کارشناسی ارشد اصولی باید رعایت شوند؛ بنابراین ضروری است این قواعد را بدانید و به کار بگیرید. خطای نوشتاری و دستوری نیز از یک دانشجوی دکتری دور از انتظار است، چراکه وی پیش از این پایاننامه کارشناسی ارشد نوشته است. همچنین صحت نوشتاری و رعایت اصول نگارشی برای چاپ رساله الزامی است.
استخراج یک یا چند مقاله پذیرش‌شده یا چاپ‌شده در مجلات معتبر دنیا بسیار مهم است، زیرا داشتن پذیرش مقاله و گواهی مقالات در ژورنال‌های معتبر یکی از شرایط اجباری برای دفاع رساله دکتری است و شانس کسب نمره بالا برای دانشجو را افزایش می‌دهد؛ بنابراین در انجام رساله دکتری به این نکته حتما توجه کنید و به صورتی رساله را بنویسید که بتوانید از آن مقاله‌ای باکیفیت و خوب استخراج کنید.
برای آشنایی با نکات مهم پذیرش و چاپ مقاله در مجلات ISI می‌توانید مطالب پنج راه ساده و ارزان برای چاپ مقاله ISI و همچنین انتخاب بهترین مجله برای چاپ مقاله و چند مقاله مرتبط دیگر را در همین سایت بخوانید.
5. زمان‌بندی مناسب برای انجام رساله دکتری
شکی نیست که انجام رساله دکتری پروژه‌ای زمان‌بر و طولانی است و دانشجویان از یک (حداقل زمان مجاز) تا چهار سال، معادل هشت ترم تحصیلی، وقت دارند که پژوهش خود را تکمیل و ارائه کنند. بنابراین فرصت لازم و کافی برای مطالعات وسیع و تحقیقات کامل وجود دارد و می‌توان با برنامه‌ریزی مناسب مراحل تحقیق را بر حسب نیاز موضوع و در جهت رسیدن به اهداف آن زمان‌بندی کرد. دقت کنید که به دلیل داشتن فرصت کافی، آغاز تحقیقات‌تان را به تعویق نیندازید تا به مشکل کمبود وقت و استرس بیهوده دچار نشوید، زیرا به قول معروف خیلی زود دیر می‌شود!
